بررسی سرزمین شام و باب لُد از منظر روایات مهدوی

حجت الله رجبی[1]

چکیده

سرزمین «شام» و «باب لد» از اماکن و شهرهایی هستند که دارای جایگاه خاص و اثرگزار بر تحولات آخرالزمان و هندسه ظهور آخرین حجت الاهی هستند. در متون دینی از نقش و جایگاه این دو مکان در اتفاقات و رویدادهای ظهور بسیار یاد شده و روایات فراوانی در این زمینه عنوان شده اند. این دو مکان از مکان‌های تاریخی و باستانی جهان بوده و نیز به دلیل جایگاه تاریخی و فرهنگی و موقعیت حساس و استراتژیک، از اهمیت بسیار زیادی برخوردار هستند و به همین سبب در طول تاریخ محل مناقشه و کشمکش میان قدرت‌ها و کشورهای مختلف بوده و بسیاری از کشورها به دنبال فتح و تسلط بر این مناطق بوده اند.

شاید چیزی که باعث تمایز این دو شهر از سایر شهرهای تاثیر گذار در واقعه ظهور گردیده است، وقوع فتنه‌ها و درگیری‌های فراوان در قبل و بعد از ظهور در این دو منطقه می‌باشد که در روایات با واژه «فتن» از آن‌ها تعبیر شده است. طبق روایات شهر لد محل فرود آمدن حضرت عیسی و کشته شدن دجال بوده و شهر شام نیز محل وقوع جنگ‌ها و درگیری‌های شدید آخرالزمانی و شورش سفیانی و اتفاقات مهم پس از این شورش خواهد بود. این نوشتار با روش توصیفی-تحلیلی به معرفی این دو شهر مهم و تاثیرگزار اقدام کرده و ضمن بررسی اهمیت و جایگاه این دوشهر، به تشریح اتفاقات و رویدادهای آخرالزمانی مربوط به این دو مکان، با توجه به روایات مربوطه، پرداخته است.

واژگان کلیدی: مهدویت، شام، باب الد، فتن، آخرالزمان.

 مقدمه

 در منابع روایی و تاریخی، برای برخی از شهرها نقش پررنگ و تاثیر گذاری بر تحولات و وقایع و اتفاقات آخرالزمان بیان شده است که حاکی از اهمیت و جایگاه ویژه این شهرها در آخرالزمان می‌باشد و آن، از نگرش تیزبین و الاهی اولیای الاهی دور نمانده است و حضرات ایشان، با اشاره به اتفاقات آخرالزمانی به نقش و جایگاه این شهرها در تحولات آخرالزمانی اشاره کرده اند. سرزمین شام و باب لد -که به این سرزمین متعلق می‌باشد- از شهرهای تاثیرگذار و مهم بر اتفاقات و رویدادهای آخرالزمانی می‌باشند و بر اساس روایات در زمینه تحولات آخرالزمانی نقش بسیار پررنگی ایفا دارند و از اهمیت به سزایی برخوردارند.

سرزمین شام به دلیل سابقه دینی و فرهنگی و تاریخی و وجود اماکن تاریخی و مذهبی و موقعیت بسیار حساس استراتژیک، از اهمیت و جایگاه والایی برخوردار است. و باب لد نیز به خاطر این که مدفن جرجیس، از قدیسان مسیحیت می‌باشد، برای مسیحیان فلسطین و جهان دارای از اهمیت ویژه‌ای است.

شام

«شام » یا «شامات» به منطقه‌ای اطلاق می‌گردد در جنوب غرب آسیا که از شمال به رشته کوه‌های توروس، از جنوب به صحرای عرب از خاور به میانرودان و از باختر به دریای مدیترانه محدود است. در هزاره دوم پیش از میلاد به این مکان، به ویژه به نواحی جنوبی آن، «کنعان» می‌گفتند.

این منطقه دربرگیرنده سرزمین‌هایی است که امروزه کشورهای سوریه، اردن، لبنان، اسرائیل، فلسطین، قبرس، بخش‌هایی از جنوب ترکیه و شرق مصر در آن جای دارند. گاهی بخش‌هایی از غرب عراق را نیز جزو سرزمین شام به‌شمار می‌آورند.از شهرهای مهم سرزمین شام می‌توان به دمشق، انطاکیه، حلب اشاره کرد.

این سرزمین در زمان ابوبکر، ضمیمه قلمرو اسلام گشت و پس از خلفای راشدین تا روزگار عباسیان جزئی از قلمرو اسلامی و در زمان خلافت امویان(7۵۰-۶۶۱ میلادی) شهر دمشقِ آن مرکز خلافت اسلامی نیز بود.[2]

علت نامگذاری

در مورد نام‏گذارى شام چند نظریه عنوان شده است :

1. شام را بدین دلیل شام گویند که در جهت شمال (شام) قبله قرار گرفته است.[3]
2. بر این سرزمین «سام بن نوح» (شام بن نوح) حکومت داشته و آن شهر را بنا نهاده که در نتیجه به اسم او شهرت یافته اس؛[4]
3. برخى گفته‌اند شام از «شامه» ، به معناى «نقطه» است که به دلیل فراوانى روستاها و منطقه‌هاى نزدیک به هم، آن را شام نامیدند؛ زیرا آن جا منطقه‌اى به رنگ‌هاى مختلف سبز، سیاه و سفید خالخال بود (همان‏طور که خال بدن انسان را شام گویند) و سام بن ارم بن سام بن نوح آن را ساخت؛[5]
4. بعضى می گویند: چون قومى از کنعان در این سرزمین ساکن شدند؛ «فَتَشاءَمُوا إِلَیْها»؛ این سرزمین شام نامیده اند.[6]

تاریخچه سرزمین شام

منطقه شامات پیش از آن که تحت سلطه مسلمانان درآید، در تصرف امپراتوری روم شرقی بود. قبل از اسلام قبایل بزرگ عربی از جزیرة العرب به این دیار کوچیده کرده بودند که مهم ترین آن قبایل عبارت بودند از قضاعه، جذام، لخم، کلب، تَنوخ، سلیح، و بهراء. آنان به دلیل زندگی طولانی در جوار رومیان، غالباً به کیش نصرانی درآمده و آداب و رسوم آن‌ها را پذیرفته بودند.[7]

پس از بعثت پیامبر خدا صلی الله علیه و آله، دو جنگ به نامهای سریه موته و غزوه تبوک بر علیه رومیان در منطقه شامات درگرفت. پس از رحلت پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله)، شام در سال چهاردهم هجرت در عصر خلافت ابوبکر فتح شد و باقی مناطق نیز به مرور زمان در عصر خلافت عمر تصرف شدند.[8]

پس از فتح شام، حکومت آن جا به معاویه بن ابی سفیان واگذار شد. وی از آن تاریخ تا سال ۳۵ هجری از سوی خلفای سه گانه حاکم شام بود تا این که در آن سال، با آغاز خلافت امام علی علیه السلام از حکمرانی شام عزل شد؛ ولی او زیربار نرفت و این نزاع به جنگ صفین منتهی شد.

پس از شهادت امام علی علیه السلام، معاویه با نیرنگ به حکومت رسید و شام را مرکز حکومت امویان قرار داد و این شهر تا سال 132 هجری پایتخت باقی ماند.

از آن پس عباسیان، همدانیان، فاطمیان مصر، سلاجوقیان و عثمانیان بر آن دیار حکومت کردند تا این که در قرون اخیر با سلطه غربیان، به ویژه پس از جنگ جهانی اول، این سرزمین از هم متلاشی و به چند کشور عربی تقسیم شد.[9]

نقش پررنگ شام در واقعه ظهور

در روایات عصر ظهور، یکی از مهم ترین نقاط اثرگذار بر واقعه شریف ظهور، شام است، اصلی ترین شورش مقابله کننده با ظهور از این مناطق است که شورش مذکور در نظر دارد ضمن مبارزه با موج بیداری و انقلاب اسلامی منطقه ای، جوامع اسلامی را تحت سلطه خود درآورد.

این سرزمین، مبدا، معبر و محل تلاقی قیام‌های بسیاری در عصر ظهور است و جنگ‌های بزرگی در این سرزمین در عصر ظهور واقع می‌شوند که گویای اهمیت آن برای طرف‌های درگیر است.

در روایات شام بعد از خروج سفیانی، دارای شفافیت است و می‌توان توالی و ترتیب آن ها را تا حدودی مشخص کرد؛ اما این سرزمین قبل از خروج سفیانی و در فاصله زمانی متصل به خروج وی نیز شاهد تحولات مهمی خواهد بود که این تحولات به‌صورت نامنظم و قدری مبهم در روایات ذکر شده اند. بر اساس منابع موجود، برای سرزمین شام، تحولات بسیاری را برشمرده اند که با دسته بندی آن‌ها می‌توان به وقایع زیر اشاره کرد:

1. فتنه عمومی در سرزمین‌های اسلامی که در شام هم وجود دارد؛.[10]
2. فتنه ویژه برای شام، اختلاف شدید، خشکسالی و قطحی به علت محاصره اقتصادی غرب؛[11]
3. درگیری میان دو گروه معارض در شام و پراکندگی و ضعف آن ها[12]؛
4. بلند شدن نداء و صدایی بشارت بخش از جانب شام؛[13]
5. وقوع زلزله‌ای مهیب و کشته شدن افراد بسیاری در شام؛[14]
6. ورود نیروهای خارجی به شام، شامل نیروهای ایرانی، غربی، مغربی و ترک‌؛ [15]
7. درگیری ابقع، اصهب و سفیانی در شام که به قدرت یابی سفیانی منجر می‌شود.[16]

روایات عصر ظهور، جوی متلاطم و متشنج در اکثر کشورهای اسلامی در آستانه ظهور به تصویر می‌کشند که البته این تلاطم و اختلافات، جزء جدایی ناپذیر هر تغییر و انقلابی است؛ زیرا عده‌ای که مخالف تغییر و انقلاب هستند و منافع و موجودیت خود را در خطر می‌بینند، تلاش می‌کنند به هر وسیله ممکن، حتی با ارتکاب جنایات هولناک، جلو انقلاب را بگیرند.

هرچند مبداء زمانی و فاصله مشخصی برای این فتنه‌ها و اختلافات تا ظهور ذکر نشده است؛ اما آنچه مسلّم است این که فتنه‌ها و اختلافاتی که مدتی قبل از ظهور در جوامع انسانی و خصوصا در خاورمیانه به عنوان مکان جغرافیایی ظهور وجود دارد؛ در سال‌های منتهی به ظهور تشدید می‌شود و در سال ظهور به اوج خود می‌رسد. فتنه تیر و تاری پدید آید و آنگاه فتنه به دنبال فتنه برپا شود تا مردی از اهل بیت من به نام مهدی خارج شود. اگر او را درک کردی با او باش تا از هدایت یافتگان باشی.[17]

مردم شرق و غرب به اختلاف می گرایند، اهل قبله (مسلمانان) نیز دچار اختلاف می شوند، مردم از ناامنی به شدت رنج می برند و این چنین روزگار سپری می شود تا منادی آسمانی ندا دهد ....[18]

...و آن سالی است که در تمام سرزمین عرب اختلافات روی میدهد.[19]

آن گاه که در عراق اضطرابهای شدید آرامش سلب نمود و اختلافات شام را فراگرفت و اهل یمن بر سر حکومت درگیر شدند... [20]

شما را به مهدی(عج) بشارت می دهم، هنگامی که اختلاف شدید در میان مردم پدید آید و زلزله‌های سختی واقع شود، او قیام می کند.[21]

قائم قیام نمی کند مگر پس از وحشت شدید، زلزله‌ها و فتنه‌های فراگیری که بر مردم چیره شود و طاعونی پیش از آن شایع شود و شمشیر برنده ای در میان عرب پدید آید و اختلاف در میان مردم افتد...[22]

اتفاقات و حوادث شام را شاید بتوان از مهم ترین، تاثیر گذارترین رویدادهای آخرالزمانی دانست. جرقه آخرالزمان از منطقه شام زده می شود و آتش آن به سرعت شرق و غرب و شمال و جنوب را در می نوردد و خبر بزرگ آغاز عصر جدید اعلام می شود. خاورمیانه و حضور کشورهایی چون ایران، عراق، سوریه، حجاز، اردن، مصر، ترکیه و فلسطین در آن، در طول تاریخ منشا حوادث و تحولات مهمی در دنیا بوده و مرکز بیشتر حوادث آخرالزمانی نیز خواهند بود مثلا بیش تر جنگ‌ها و برخوردهای شدید( و احتمالی ) آینده، در این موقعیت و محدوده زمانی و مکانی رخ خواهد داد.

شهر «لد»

شهر «لد» از جمله شهرهایی قدیمی است که در صدر اسلام مردمان آن به اسلام گرایش پیدا کردند. براساس برخی روایات مهدوی، قتل دجال در این شهر رخ خواهد داد.

تاریخچه شهر لد

این شهر در فلسطین اشغالی است. [23] در گذشته آن را جزو منطقه شام دانسته اند.[24] نخستین واقعه برخورد مسلمانان با رومیان در زمان خلافت خلیفه اول، در سرزمین فلسطین بود و فرماندهى سپاه را عمرو بن عاص بر عهده داشت. سپس وی غزه را فتح کرد، و پس از آن، سبسطیه و نابلس را گشود و بر مردم آن دیار جزیه مقرر و سپس شهر لد و نواحى آن را فتح کرد.[25]

وضعیت لد در دوران معاصر

این شهر طبق مستندات تاریخی، قبل از اشغال فلسطین توسط رژیم اشغالگر قدس، از لحاظ قومیتی و جمعیتی با اکثریت اعراب مسلمان بوده است؛ ولی با اشغال سرزمین فلسطین و با سیاست تغییر قومیتی این رژیم و اخراج ساکنان اصلی آن از سرزمین مادری شان در حال حاضر در دست اکثریت یهودیان قرار دارد. شهر لد از اواخر قرن ۱۹ میلادی که اولین خطوط راه‌آهن در فلسطین عثمانی احداث شدند تا به امروز، نقطه‌ای استراتژیک در شبکه راه‌آهن منطقه بوده است. شهر لد دارای بزرگ ترین «بندر خشک» (یا حیاط ریلی) اسرائیل می‌باشد.[26]شرکت راه‌آهن اسرائیل، مالک خطوط مسافری ریلی است که شهر لد را به اقصا نقاط کشور، مثل تل آویو، حیفا، عسقلان، بئر السبع، و بیت شمش وصل می‌کند.

فرودگاه بین‌المللی بن گوریون، فرودگاه اصلی سرزمین‌های اشغالی و متصل کننده این کشور به دنیای خارج، که تا پیش از دهه ۱۹۷۰ میلادی با نام «فرودگاه لد» شناخته می‌شد، در هفت کیلومتری شمال این شهر قرار دارد.[27]جاده شماره ۴۴، این شهر و شهر همسایه، رمله، را مستقیم به یافا در ساحل مدیترانه وصل می‌کند.[28]

قتل دجال در باب لد

مسلم در کتاب خود در چند حدیث به وصف دجال و قتل او اشاره دارد. او از پیامبر اکرم صلّى اللّه علیه و آله در مورد دجال چنین نقل مىکند:

«فبینما هو کذلک اذ بعث اللّه المسیح بن مریم فینزل عند المنارة البیضاء شرقى دمشق ... فیطلبه حتى یدرکه بباب لدّ فیقتله»؛ در این هنگام خداوند مسیح بن مریم را مبعوث مىکند؛ او در کنار مناره سفید رنگى در قسمت شرقى دمشق فرود مى‏آید ... دجال را دنبال مىکند تا اینکه او را در کنار درب لدّ مىیابد و به قتل مى‏رساند».[29]

 البته در منابع شیعی قتل دجال به دست امام مهدی گذاشته شده است. امام صادق علیه السّلام فرمود:

«خداى تعالى چهارده هزار سال پیش از آنکه خلقش را بیافریند، چهارده نور آفرید که ارواح ما بود، »گفته شد: یا ابن رسول اللَّه! آن چهارده تن چه کسانى هستند؟ فرمود: «محمّد و علىّ و فاطمه و حسن و حسین و ائمّه از فرزندان حسین و آخرین آن‌ها قائمى است که پس از غیبتش قیام می کند و دجّال را می کشد و زمین را از هر جور و ظلمى پاک می کند.»[30]

نتیجه گیری

با توجه به مطالب گذشته، سرزمین شام که مناطق وسیعی از غرب آسیا شامل سوریه ، اردن ، لبنان و فلسطین اشغالی را شامل می‌باشد و باب لد که یکی از شهرهای این سرزمین شمرده می‌شود؛ با توجه به موقعیت خاص و استراتژیک، روایات فراوانی که در مورد نقش و جایگاه این سرزمین وارد شده و با توجه به تحولات و اتفاقات آخرالزمانی مربوط به این منطقه، از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است. و محل وقوع درگیری و جنگ‌های مهم و سرنوشت ساز خواهد بود که سرنوشت نبرد نهایی حق و باطل را مشخص خواهد کرد. طبق روایات، این سرزمین محل خروج سفیانی و دجال و محل کشته شدن این دو عنصر شرور توسط اولیای الاهی است. و نقش به سزایی در تحولات آخرالزمان خواهد داشت.

[1]. فارغ‌التحصیل مرکز تخصصی مهدویت حوزه علمیه قم. hojatrajabi1357@gmail.com

[2] . گای لسترن، جغرافیای تاریخی سرزمین‌های خلافت شرقی، بین‌النهرین، ایران و آسیای مرکزی از زمان فتوحات مسلمین تا ایام تیمور، صفحه ۲.

[3] . شهاب الدین ابوعبداللَّه یاقوت بن عبداللَّه حموى، معجم البلدان، ج ۳، ص ۳۱۲.

[4] . همان.

[5] . همان.

[6] . همان.

[7] . سایت اینترنتی کتابخانه طهور، بازیابی ۲ بهمن ۱۳۹۱.

[8] . روحانی، آشنای با کشورهای اسلامی، ص۳۰.

[9] . همان، ص31.

[10] . سیوطی، للفتاوی، ج2، ص138؛ نعمانی، الغیبه، ص132؛ سید بن طاووس، ملاحم والفتن، ص114؛ مجلسی، بحارالانوار، ج52، ص222.

[11] . شیخ طوسی، غیبت، ص ۷۶۲.

؛ راوندی؛ الخرائج و الجرائح؛ ج ۳، ۱۱۳۵. و حائری یزدی، الزام الناصب، ص204.

[12] . شیخ طوسی، ، غیبت، ص111؛ ، سید بن طاووس، ملاحم والفتن ص134، نعمانی؛ ص123و کاظمی، بشاره الاسلام، ص92.

[13] . سید بن طاووس، ملاحم والفتن، باب 76، ص29.

[14] . نعمانی، الغیبه، ص305؛ مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، ج52، ص253؛ مقدسی شافعی، البدء والتاریخ، ج2، ص177 و همان، ؛عقد الدرر، ص84.

[15] . شیخ طوسی، الغیبه، ص463؛ قمی، تفسیر القمی، ج2، ص14؛ مجلسی، بحارالانوار، ج51، ص46؛ کلینی، الکافی، ج1، ص337؛ صافی گلپایگانی، منتخب الاثر، ج2، ص167 و همان، غیبت نعمانی ، ص 280 پورسید آقایی، مواجهه امام زمان با قوم یهود در عصر ظهور، فصلنامه مشرق موعود، ش42.

[16] . نعمانی، الغیبه، ص280 و شیخ طوسی، الغیبه، ص463.

[17] . سیوطی، الحاوی للفتاوی ج 2 ص 138.

[18] . نعمانی، الغیبه، ص 132 و سید بن طاووس، ملاحم و الفتن ص 114.

[19] . مجلسی، بحار الانوار ج‏52 ،ص 222.

[20] . یزدی حائری، الزام الناصب، ص 204.

[21] . شیخ طوسی، غیبت، ص 111 و سید بن طاوس، ملاحم و الفتن، ص 134.

[22] . نعمانی، الغیبة، ص 123 و کاظمی، بشارت الاسلام، ص 92.

[23] شهاب الدین ابو عبد الله یاقوت بن عبد الله الحموی، معجم البلدان ،ج‏5، ص،15.

[24] إسماعیل بن صاحب بن عباد، المحیط فی اللغة، ج‏9، ص، 261.

[25] ، أحمد بن یحیى بلاذرى ، فتوح البلدان ترجمه محمد توکل، ص 200.

[26] به نقل از دانشنامه مجازی ویکی پدیا.

[27] همان

[28] همان.

[29] مسلم ابن حجاج ، صحیح مسلم، ج 8، ص 198.

[30] علی بن محمد بن بابویه، کمال الدین و تمام النعمه، ج2، ص 335.