2. بررسی تطبیقی مسئله خاتمیت در دیدگاه استاد مرتضی مطهری و اقبال لاهوری

2. بررسی تطبیقی مسئله خاتمیت در دیدگاه استاد مرتضی مطهری و اقبال لاهوری

نویسنده: لیاقت علی کشمیری

چکیده

خاتمیت یکی از مسائلی است که به نص قرآن از ضروریات دین اسلام می‌باشد.و طبق آن وجود مبارک پیغمبر اسلام حضرت محمد بن عبدالله6 پایان دهنده سلسله پیغمبران است-تفسیرها و تبیین‌های مختلفی درباره فلسفه ختم نبوت ارائه شده است. علامه استاد مرتضی مطهری و علامه اقبال لاهوری دو دانشمند بزرگ اسلامی کوشیده اند تفسیر معقولی از خاتمین به دست دهند. در این تحقیق می‌خواهیم با نظریه‌های این اندیشمندان آشنا شده و آن‌ها را با هم مقایسه کنیم. از نظر استاد مطهری پیغمبر خاتم کسی است که همه مراتب را طی کرده باشد و مرتبه‌ای طی نشده وجود ندارد که بعد از او پیغمبر دیگری آن را بپیماید و نگفتنی از ناحیه وحی باقی مانده که پیغمبر دیگری برای رساندن آن مبعوث شود. بلوغ عقلی و علمی بشریت، انسان را این صلاحیت عطا کرد که کلیات متناهی وحی را حفظ کند از نابودی و تحریف شدن و هم می‌تواند در رابطه با ابلاغ دین کارهای پیغمبران تبلیغی را انجام دهد و تا حدودی در پرتو عمل اجتهاد و استنباط کارهای انبیاء تشریعی را به عهده بگیرد همین نظر را اقبال لاهوری هم درباره فلسفه ختم نبوت دارند چیزی که از تفسیر فلسفه نبوت استاد مطهری ارائه داده اند متفاوت است احتمالی است که طبق آن احتمال استاد مطهری نتیجه گیری کرده اند که اقبال لاهوری عقل استقرائی و علم را جایگزین وحی و وحی را از مقوله غریزه می‌داند. چنین نتیجه گیری فلسفی ختم نبوت را به ختم دیانت می‌کشاند بعد از تفحص و تحقیق معلوم می‌شود که علامه اقبال برای وحی معنای عامی قائل هستند و در نوعی که مربوط به انبیاء است ماهیت غریزه‌ای مادون حس و عقل قائل نیستند بلکه آن را مافوق حس و عقل می‌دانند.

این پژوهش درباره موضوع خاتمیت در دو دیدگاه دانشمندان بزرگ اسلامی به طور تطبیقی دربردارنده یک مقدمه و دو بخش-خاتمیت و جاودانگی دین اسلام و یک خاتمه است. در بخش اول به این بحث‌ها پرداخته ایم که عبارت اند از:

1. مبادی تصوری تحقیق یعنی تبیین واژه‌ها و مفاهیم تحقیق.

2. تعریف خاتمیت از دو دیدگاه علامه مطهری و علامه اقبال و مقایسه آن.

3. تبیین نقش بلوغ عقلی و علمی در فلسفه ختم نبوت از دو دیدگاه و مقایسه آن ها.

4. تبیین نقش علما و وسائل ابلاغ در دین اسلام و تقویت و تضعیف دین جاوید اسلام مانند نقش خطابه، موعظه، علم و عمل علمای اسلام در تقویت و تضعیف دین خاتم از دو دیدگاه مذکور و مقایسه آن ها.

5. نقش مهم علمای اسلام در ترقی و انحطاط جامع مسلمین با در نظر گرفتن مزایای حوزه‌های علوم دینیه و نقائص آنان.

6. نقاط قوت و ضعف علمای شیعه و سنی از بعد استقلال و عدم استقلال نظام مالی و معاشی و در نتیجه چگونگی اصلاح عیب‌های مذکور

7. تبیین اشکالات استاد مطهری بر فلسفه ختم نبوت که از طرف اقبال لاهوری اتخاذ شده و پاسخ به آن‌ها  و همچنین ذکر اشکالات و پاسخ به آن‌ها در میان مدافعین و ناقدین استاد مطهری و اقبال لاهوری

در بخش دوم به این موضوعات پرداخته شده است:

1. نقش عقل و علم در جاودانی دین خاتم

2. جایگاه عظیمی که اصل اجتهاد دارد در ضامن بودن در جوابگویی مسائل متغیر جامعه بشری خصوصا جامعه اسلامی در هر زمان

3. صفات مثبت و منفیه علما دین خاتم در تضمین و عدم تضمین بقاء دین خاتم

4. امکان پاسخگوئی به نیاز‌های جامعه مسلمین در هر زمان با رجوع کردن به متون و منابع جاوید دین اسلام مانند قرآن وسنت

5. نقش ولایت با انواع متعددی که دارد بالخصوص ولاء، زعامت، ولاء امامت و ولاء قرابت در تضمین جاودانگی دین خاتم

و در خاتمه جمع بندی نهایی و نظر نهایی نویسنده راجع به تحقیق حاضر پرداخته شده است.

واژگان کلیدی: خاتمیت، فلسفه خامیت، علامه مطهری، اقبال لاهوری، زعامت.

استاد راهنما: حجت الاسلام دکتر ابوالفضل کیاشمشکی.

دانشگاه: مرکز جهانی علوم اسلامی-مدرسه عالی امام خمینی، رشته: فلسفه و کلام- ارشد، سال 1384.

جایگاه امام غائب در نظام هستی